Cyrtospiriferen uit Barveaux

[De DinoDolsjes]

Mea Culpa

Mijn enige excuus is zo oud als Methusalem: werk, werk en nog eens werk.
Maar, binnenkort heb ik een weekje vrij, dus....

Cheers,
Paul

[Smaug]

Hmmm...

Na een gelukkig voorval beschik ik nu over 27 jaargangen van GEA. Daartussen zat een special over België (GEA, maart 1973 vol.6 nr.1). Hierin staat een verhandeling over brachiopoden door de heer J. Stemvers-van Bemmel waarin ook Barvaux aan bod komt.

Misschien heb je er wat aan.

Ps fotos komen later als mijn scanner werkt. Tevens moet in de gaten gehouden worden dat dit artikel van 1973 stamt, het is al 33 jaar oud en mogelijk verouderd!

[Bewerkt door Smaug op 20-04-2006 om 13:46 NL]

[Smaug]

\" Barvaux: Gevleugelde spiriferen langs de \"ijzeren weg\".

Als er één groep Spiriferen is die veel voorkomt dan is dat wel het geslacht Cyrtospirifer. De soorten van dit genus komen voor van het Frasnien (B.-Devoon) tot in het Viséen (O.-Carboon). De afbeeldingen De afbeeldingen die bij het artikel over de stratigrafie van het Devoon en Carboon gevoegd zijn geven al een indruk van hen. Deze tekeningen betreffen vooral de soorten uit de F2-lagen (Midden-Frasnien).
We zagen eerder, dat er in de buurt van Boussu-en-Fagne en Frasnes een fossielarme laag voorkomt, die de fossielrijke F2-lagen bedekt: de F3-afzetting van het Boven-Frasnien. Deze F3-laag is evenwel niet overal fossielarm. In de buurt van Barvaux-sur-Ourthe bevat hij juist bijzonder mooie en grote brachiopoden-exemplaren van het genus Cyrtospirifer. De F3-afzetting bij Barvaux is door het voorkomen van de Spirifers dan ook terecht bekend.

CYRTOSPIRIFERIDAE (familie)

Cyrtospiriferen zijn breder dan lang, de grootste breedte ligt bij de slotlijn, de kleppen zijn bol en hebben vele ribben. De sulcus en plooi zijn sterk ontwikkeld. Mikro-ornamentering met zeer fijne, concentrische groeilijntjes.

Een zeer algemene soort is Cyrtospirifer verneuili, die alleen voorkomt in het Frasnien. Deze heeft een frije grote variatiebreedte, d.w.z. de afmetingen van de soort kunnen tamelijk verschillen. Deze variatie breedte komt bij verscheidene Cyrtospirifers voor. De Belgische Treatise-medewerker A. Vandercammen, die aan het genus Cyrtospirifer een studie heeft gewijd , wijst erop, dat er van verscheidene soorten twee hoofdvormen bestaan. Bij de ene vorm wordt de zijkant naar de slotlijn toe veel breder, zodat er een \"gevleugelde\" schaal ontstaat. Bij de andere vorm is de zijkant naar de slotlijn toe niet zo sterk ontwikkeld maar nemen de lengte en de hoogte toe, waardoor de schaal een gedrongener indruk geeft. Deze verschillen zouden misschien wijzen op sexueel dimorfisme. Welke vorm bij een mannelijk, welk bij een vrouwelijk exemplaar hoort is niet duidelijk. (Zie afb. 1-4 (komt nog als scanner is gerepareerd.))

Verder kunnen er bij enkele soorten Cyrtospirifera bij elk van de twee vormen nog drie fasen onderscheiden worden: een jeugdstadium, een volwassen fase en een gerontisch stadium, die behalve grootte-verschillen ook nog vormverschillen vertonen. In het gerontisch stadium zouden individuen, onder bijzonder gunstige omstandigheden levend, extreme grootte (en ouderdom?) hebben bereikt. De grootte van de twee gerontische vormen is voor een brachiopode bijzonder flink. Ik mat aan exemplaren uit mijn collectie van de soort C. grabaui respectievelijk 8 x 3x 2,5 en 8 x 4,5 x 3,1. Binnen één soort zijn er dus 6 variaties in de vorm mogelijk. Voorheen zijn verschillende van zulke varianten wel als aparte soorten aangemerkt. Iets dergelijks is ook bij de ammonieten wel voorgekomen. Ook bij deze groep leidden bepaalde grootte-verschillen tot onderscheiding in twee soorten. Huidige onderzoekers nemen nu aan, dat deze verschillen alleen aan verschil in sekse zijn toe te schrijven.

Hoe dan ook, een gezelschap Cyrtospiriferen uit de omgeving van Barvaux is een heterogene groep. Men zou ze allemaal maar Cyrtospirifer verneuili kunnen noemen, als ze niet nog meer kenmerken hadden, waardoor vele het nèt niet helemaal zijn. Het gaat om de micro-ornamentering op de buitenzijde van de kleppen en om de area van de steelklep. Dit is het platte of het iets gebogen vlak tussen de bek en de slotlijn, waarin centraal het driehoekige vlakje van het delthyrium zit. Bij C. verneuili is dit vlak driehoekig, bij de meeste andere Cyrtospirifer-soorten ook; bij de ene soort is de hoogte van de driehoek groter dan bij andere. De vorm van de area is dan ook een belangrijk determinatiekenmerk. Maar bij de meest voorkomende Cyrtospirifer uit Barvaux, en vooral bij grotere exemplaren, (de gerontische vormen) is de area een lang, in de bereedte uitgerekt, recht vlak: de begrenzingen van de arm- en steelklep lopen parallel (zie afb. 1-4). Dit was voor onderzoekers (Paeckelmann, Vandercammen) aanleiding, de Cyrtospirifer met o.a. deze hoedanigheid onder te brengen in een aparte soort: Cyrtospirifer grabaui. Deze C. grabaui is zeer algemeen in de F3-leien en overheerst er alle andere soorten. Ernaast komt ook C. verneuili voor, maar deze soort, met zijn toch echt afwijkende, driehoekige area, is veel minder algemeen.

Nog andere Cyrtospireferen kunnen in F3 bij Barvaux gevonden worden.

Het zijn: C. monticolaformis, een nieuwe, door Vandercammen geïntroduceerde soort, die evenals C. verneuili en C. grabaui twee vormen, ieder diverse stadia heeft. Micro-ornamentering en vorm van de area zijn anders dan bij C. verneuili. Ook bij C. syringothyriformis zijn er alle vormen en stadia mogelijk. Deze is vrij zeldzaam. Typisch is de asymmetrie: de steeds langvleugelige schaal is aan de ene \"vleugel\" langer dan aan de andere. De area is hoog, de bek spits. Plooi in armklep nauw en scherp begrensd, grote, tamelijk diepe sinus. Evenmin erg algemeen is C. brodi, in twee vormen voorkomend. Deze heeft geen vleugels en is tamelijk rond. De area is bijzonder hoog, de bek spits, de kleppen zijn zeer ongelijk. De plooi is weinig geprononceerd en niet scherp begrensd, de sulcus is wel duidelijk en diep.

Stemmers-van Bemmel, J.; BRACHIOPODEN, een vergeten groep.; Uit GEA, Stichting Geologische Aktiviteiten; België; maart 1973

[Mako]

Hmmmm, the plot thickens...

Dit artikel spreekt van een aantal totaal andere soorten.

[De DinoDolsjes]

@ Smaug:

Hartstikke bedankt, wordt nog een leuke puzzel.
Ik kijk al uit naar de foto\'s.

Cheers,
Paul

[De DinoDolsjes]

Hierbij een set foto\'s (schaal: zwart blokje = 1 cm)
De eerste twee zijn van van dezelfde cyrtospirifer, en wel van diegene die veel boller en minder breed is dan gebruikelijk (a.k.a. de Bolle van Barvaux )
De laatste foto toont twee cyrtospiriferen (beiden nog ongekuist) die qua vorm gelijk zijn, ondanks het verschil in overall grootte. Dit type spirifer is veel breder en platter dan het type van de eerste 2 foto\'s.

Gelet op het voorgaande is natuurlijk de vraag: zijn dit twee aparte soorten of hebben we te maken met
- verschilende ontwikkelingsstadia (jeugdstadium, een volwassen fase en een gerontisch stadium)
- danwel met sexueel dimorfisme.
Met name de laatste foto, waarbij de vorm ondanks de grootte gelijk blijft lijkt uit te sluiten dat de spirifer van de eerste twee foto\'s een ander ontwikkelingsstadium is van de spiriferen van de laatste foto; te meer daar deze van vrijwel gelijke breedte is als de grootste op de 3e foto.
Blijven over de opties: verschillende soorten of sexueel dimorfisme.

@ Herman: foto 2 wordt zometeen aan de foto-verzameling toegevoegd

Cheers,
Paul

[Bewerkt door De DinoDolsjes op 21-04-2006 om 16:02 NL]

[Frederik]

Mooie stukken! Maar als dat de \'bolle van Barvaux\' moet voorstellen, heb ik thuis de \'vetzak van Barvaux\' liggen! Een soort (of type of geslacht) die nog eens zo \'dik\' is.
The plot thickens indeed!
Ik zal proberen in de nabije toekomst voor een foto te zorgen, maar het zal niet voor direct zijn, ik heb niet heel mijn verzameling hier liggen.

[webmaster]

Paul,

Leuke foto. Ik hoop dat het toevoegen zo gemakkelijk ging dat er nog vele zullen volgen

[De DinoDolsjes]

Baas boven baas nietwaar, Frederik!
Afmetingen van de exemplaren op de voorafgaande foto\'s:
Bolle: 8.2 x 4.9 x 3.5 cm
Grote exemplaar op foto 3: 10.2 x 4.1 x 2.8 cm
Kleine exemplaar op foto 3: 4 x 1.8 x 1.1 cm

Toekenning aan een specifieke soort
- C. verneuili
- C. grabaui
- C. monticolaformis
- C. syringothyriformis
en binnen de soort aan een geslacht en/of stadium wordt, met in theorie 4 x 2 x 3 = 24 mogelijke permutaties, nog een hele (leuke) klus lijkt me .

Cheers,
Paul

[Bewerkt door De DinoDolsjes op 21-04-2006 om 16:22 NL]

[De DinoDolsjes]

webmaster schreef:
Paul,

Leuke foto. Ik hoop dat het toevoegen zo gemakkelijk ging dat er nog vele zullen volgen

Doe mijn best.
Een kind kan de was doen, maar helaas nemen ook eenvoudige dingen tijd in beslag.

Cheers,
Paul